За Чех

Од памтивек  зад Татрите па по рамнините сè до реката Висла, се протегала харватската земја, првата  татковина на Словените.                                                                                                       Во таа харватска земја живееле бројни племиња, сродни по јазик,навики и начин на живеење. Но се случило меѓу нив да настанат недоразбирања и крвави борби за граници и за села. Се кренал род над род, роднини се бореле против роднини и се уништувале меѓусебно. 

Во тоа време двајца браќа од моќно племе,и двајцата војводи, Чех и Лех, се изјасниле едногласно дека ќе ја напуштат родната земја, која била несреќна од  војни. Си проговориле:  ,, Ќе си побараме нови живеалишта за нас, каде што нашиот род ќе живее спокојно и ќе и се посвети на работата.”
Уште во земјата на своите предци биле трудољубиви и работливи, саделе разновидни видови на житарки и одгледувале коњи и стада овци и говеда. 

Како  што кажале, така и сториле. Го свикале своето племе, им принесле жртви на боговите, ги земале со себе дедовите слики, се збогувале со татковата земја, и се упатиле на  запад кон непознатите краеви. И така тргнале племе по племе, сите бројни семејства, пријатели и роднини.Напред оделе извидници и  наоружани мажи, насредина војводата Чех со сива брада но здрав и силен, неговиот брат Лех а околу нив владетелите и поглаварите на племињата сите на коњи. А по нив старците, жените и децата на запрежни коли, па коњите, потоа стадата со добиток и на крајот повторно вооружени мажи.
И таму беа нашле населби, каде што жителите говорат јазик сличен на нивниот, исто така и во областите покрај реката Елба.
Откако ја преминале оваа втора река, била пуста област на која се наоѓале мал број на населби. Тие биле многу различни од нивните жители, со странски јазик, облечени во кожи, малубројни,  но смело и безстрашно им стоеле на патот со оружје во рацете. Чех и Лех и нивните луѓе ги победиле, ги уништиле нивните сиромашни живеалишта од колиби и од ископани јами, и напредувале, од шума во шума.
Тежок бил патот низ длабоките шуми, тешко било да се оди низ полињата и мочуриштата, прекриени со трски, шамаци, обраснати со купчиња со мов и разни грмушки. Во вечерите палеле огнови кои гореле до изгрејсонце, а нивниот пламен и светлоста која паѓала во шумскиот мрак ги плашела  лукавите и жестоки ѕверови.
Така дошле до третата поголема река, реката Влтава која диво течела; откако и оваа река ја совладале, целото племе почнало да се разочарува дека ова тешко патување нема крај и  дека никаде нема трајно да се населат.
Тука војводата Чех покажал кон една висока планина која се синеела над  отворената и широка рамнина и рекол:
,, Ќе се упатиме во подножјето на таа планина каде децата и животните ќе ги одмориме.‘‘  Стигнале и се улогориле во подножјето на таа планина, која ја нарекле Ржип.Војводите  и старешините на племињата откако ја обиколиле и ја разгледале околната земја, утврдиле дека е плодна. Утрото уште во зорите се пробудил Чех и самиот се упатил кон врвот на планината Ржип низ тивката шума сеуште полна со ноќна темнина.
Откако тој се искачил на планината веќе се разденило; наеднаш пред него се појавила земја која се протегала до безкрајна далечина се до сините планини и која била рамна и ненаселена, со шуми,ливади и полиња. Полна со зеленило а нејзините реки блескаа како разлеано сребро. Се израдувал Чех за прекрасната земја и помислил, со волја на боговите оваа земја да биде за неговото племе и идните поколенија. Откако се вратил тој ги известил за тоа што го видел. Утредента многумина се упатиле околу планината, со цел да се запознаат со околината.

Се што виделе им изгледало дека  водите биле полни со риби, почвата била плодна, во секоја смисла и објавиле дека е погодна за населување.Третиот ден пак откако сонцето се појавило над шумата, Чех го повикал својот брат и старешините и им наредил да го повикаат целото племе.Отишол со нив на местото од каде што се гледал целиот крај и им се обратил со зборовите:
„Веќе немора да се грижите, бидејќи најдовме земја што ќе ја населиме и на неа ќе изградиме живеалишта.Често за неа ви говорев и ви ветив дека еден ден ќе ве поведам до неа. Таа е ветена земја, која е полна со животни и птици, и каде тече мед. Ќе имате изобилство од се, и ќе ни служи како добра одбрана од непријателите. Еве земја по ваша волја! Само што нема име;размислете како треба да ја наречиме,со кое име.‘‘
„ Вашето! Нека го носи вашето име!“  извикнал со божествено вдахование еден старец со долга бела брада, најстар од сите поглавари. Наеднаш и сите поглавари и народот, извикнувале во еден глас:

„Вашето! Вашето име!“

„Нека се именува по Вас!“
Војводата  Чех се израдувал од волјата на неговиот народ, клекнал на колена и почнал да ја бакнува земјата, новата сопственост на својот род. Одкако ја бакнал, се исправил и ги подигнал своите раце кон широкиот крај, трогнато викал и благословувал:
„Те поздравувам света земјо, на нас ветена! Чувај не нас здрави, чувај не од несреќи и намножине од генерација во генерација засекогаш!“
Старецот радосно застанал на земјата,  во белата облека што ја носел од првата земја, и разпалил голем оган. Од благодарност принесле жртви, ги благословиле истите и сите се радувале.

           

II.

Потоа пак се започнало со тешка и напорна работа. Кога ја поделиле земјата, почнале да ја обработуваат. Каде што имало шума ја исекле или изгореле со оган, полјаните искорениле, ливадите и нивите раскопале, и втората година ги изорале со рало.

Во тие мигови исто така си изградиле и живеалишта, дрвени куќарки со сламени покриви.

Секое племе си градело живеалиште на своја земја.                                                                      

Градините,полињата и ливадите биле на селото, заедничка сопственост на сите членови на тоа племе, додека пак шумите, пасиштата, реките и езерата биле на заедницата. Колку на селата толку на племето.                                                                                                                    

Живеалишта со плевни и  со штали, колиби со дворови кои биле заградени со огради плетени од прачки или направени од дрва, кои го окружуваа живеалиштето.Како што растеле од година во година посевите околу населбите и така од година во година се зголемувала и жетвата. Жито, пченица, јачмен, овес и просо густо се таласеле низ широките полиња. Над нив јасно се зеленееле насадите со мек лен и високиот коноп до лединките полни со шарени афионски цветови.
Од полињата и липовите шуми се слушаше зуењето на пчелите, кои освен во шумските кошници се криеле и во сламените улишта или во пењушките од старите дрвја. Секоја година се повеќе се зголемуваа стадата со овци и говеда а во коњските заградени пасишта во селата ждребињата се бркаа и убаво си пасеа.
Избраниот водич раководел со сите со племето и со својата сопственост. Во името на племето ги почнувал и ги завршувал молитвите, принесувал жртви, ги поздравувал гостите,  судел  и им доделувал работа на поколенијата. Секој имал своја задача, секој имал свое место(работа).Жените се грижеле за домаќинството, пределе, правеле платно и лен, шиеле облека и фустани,прекривки, машки и женски сукни, ракавици, капути, кожи и крзна.
 Мажите ги паселе стадата, ги бранеле од дивите ѕверови, работеле на полињата, во шумите ги бркале дивите ѕверови и ги фаќале и ловеле, со лакови и со стрели, копја, стапици и јами и најмногу ги ловеле волците, најголемите штетници на стадата.
Живо и раздвижено било и во селата и околу нив. Од пасиштата одекнувал звук од свирчина или од долгите овчарски труби, на полињата, на ливадите и во градините се твореле песни од младите поколенија. Единствено на пладне во моментите на длабока тишина никој надвор не пеел, тогаш излегувале пладневните вештерки облечени во бело како светли сенки помеѓу полињата  уништувајќи ги човековите живеалишта и нечуваните деца, некогаш се појавувале и  диви, грди жени со големи глави и шашави очи и им испраќале на луѓето диви крикови, а некогаш се појавувале шармантни шумски девојки со златна коса и венчина на главата, облечени во бела облека. Од нив се плашеле, и од самовилите што успивале, ваделе очи, и залутаните души во синкастиот вимпел на барите и мочуриштата, а страв ги поминувале  и езерата и шумските вирови, каде што во сенките на старите дрва и грмушки демнел виленикот, менувајќи си го ликот, и каде што бледите  девојки облечени во зелена облека  ве заведувале во водната пропаст.
Но најмногу се плашеле од Перун, од богот на грмотевицата,од неговите молњи, „Божји гласник“, и од останатите моќни демони, кои го потчинувале човековото тело, неговите коски, и го замрачувале разумот. Ги молеле, и на пролет им принесувале  дарови, црни кокошки или гулаби, им принесувале жртви, особено за богот Велес, за да ги штити нивните стада од чума и да ги благослови.
Широко било во кругот на селата. Тука заштитувале домашните богови, духовите од предците чии што слики стоеле на свето место покрај огништето. И закачливото џуџе, малото божество со остри нокти на рацете и нозете, носело среќа во куќата, и елфот кој го чувал имотот, го пазел добитокот и го хранел, но на челадта и го расипувал сонот.
А додека лежела под печката или под прагот куќната змија, стариот господар,  немало да ве напушти среќата и благословот.
Кога на есен ќе почнеле да паѓаат лисјата и кога маглата ќе се спуштела врз целиот реон, и кога земјата ќе замрзнела и целиот крај ќе бил прекриен со снег, тогаш семејствата се збирале во пространите салони со сводести тавани, и со затворени прозори.
Голема камена печка ги греела, а пламенот од огнот ги осветлувал. Неговиот црвен сјај се разбранувал по ѕидовите, на кои виселе штитови обложени во црни кожи, стапици, лакови, дрвени стрели во футроли, кратки мечеви, големи копја и  тежки камени боздогани, и каде што еленските рогови и роговите од бизоните фрлале врз ѕидовите криви сенки.
Во отсјајот од таа светлина жените пределе, а мажите ги поправале алатите за работа, го подготвувале оружјето или по напорниот лов се одмарале. А кажувале и разни говори и стари песни. Ловците разкажувале за борбите со мечките и бизоните, или за дивите и влакнести мажи  кои невидливо ги воделе преку маѓепсан корени кон пустите шуми и мочуришта, и дека од тие гори многу заведени ловци не се вратиле.
 А на старецот со бела коса и бела брада му летале мислите до даличните краеви на првата татковина, се присеќавале на неслогата и на првите битки, на храбрите херои, на моќниот војвода, како тој се подигнал на полноќ пред битката, ја напуштил војската и почнал да завива како волк и волкот му возвратил со завивање по што и другите волци почнале да завиваат.       Се зборувало и за чудните привиденија и визии за темните  ноќи, во клата, на лединките, низ широките полиња и шумските чистини, за огнените змејови кои се појавувале во темната ноќ, за лошата вештерка која ги штитела живата и мртвата вода , за белите наречници кои се појавувале над лулките од новороденчињата, за волшебничките, за добрите и лошите знаци, и со свет ужас ги ислушале сите мистериозни пророштва на родот и племето.
Откако огнот ќе се изгаснел си легнувале во креветите постелени со кожи, нарушувајќи  го селото со молитва кон претците .Нивните добри духови грижливо ги чувале своите потомци. Живеела и цутела крвната поврзаност, семејната љубов до кое и да е поколение , поврзувајќи ги живите со мртвите, поминувајќи го времето со тие, кое веќе одамна ги одминало.  Ограденото и утврдено село, изгубено во снегот, се стишувало во пустата ноќ. Само претпазливиот лаеж на кучињата одекнувал во далечината, секогаш кога ќе почувствувале мирис на волк со светли зелени очи, што поминувал. Или кога од реката, видрата ќе писнела со краток крик.
Во тоа време на снегови и мразови, на долги зајдисонца и ноќи владеела Моржена, се додека богот на сонцето не почнел се подолго, пољубезно и потопло да се огледува кон лицето на земјата. Тогаш и водата се ослободувала од своите ледени окови. Се веселело во сите села и во сите племиња. Со песна се упатувале кон водата,  кон слободните потоци и реки, и во нив ја фрлале сликата на зимата и смртта и весело ја повикувале Весна, љубезната божица на пролетта. Кога сонцето се искачувало највисоко во хоризонтот, и кога ги осветлувало изртените земјоделски насади по широките полиња а во ливадите бујните цветови, насекаде се прославувало светото време на долгоденицата. Ноќта пред најдолгиот ден за нив била чудотворна.Цветовите попрскани со роса ја добивале магичната моќ,предвидувачки и исцелувачки ги заштитувале како див пелин, како мајка на сите зачини, пред гневот од демоните и злите духови, особено во моќните и таинствени ноќи,и од волшебничките,кои ги преплавувале  ридовите и мрачните дувла. А во темнината на тие ноќи, блескале од брдата и ридовите големи огнови.  Нивните зраци пламтеа до далечината од каде стигнувале песните на девојките, овенчани со венчина невести, а околу нив закрепнувачката и огромна моќ на божјото сонце, која што давала љубов. Во летната долгоденица жнееле, па настапувала ладната есен, па потоа доаѓало времето на зимата. Годините минувале една по друга. Племето се множело и се зголемувал Чеховиот род. Големата репутација привлекувала кај нив нови народи од претходната татковина. Па така веќе населените краишта не биле доволни за сите племиња.  И родовите се разгранувале, племињата  напредувале се повеќе и подалеку, на различни страни, на полноќ и на пладне, на исток и запад, по должините на реките и планините, и граделе нови живеалишта. Замоци и тврдини се граделе за престол на главатарите и водачите, за одбрана на границите и заштита на сите, едноставно да има каде да се скријат жените, старците и децата и каде да се соберат стадата, кога непријателот ќе ја нападнел земјата. Тврдините ги правеле на речни острови или во полињата меѓу шумите,меѓу  водите и мочуриштата, за да не води до нив пат, освен низ тесните прооди. Околу тврдината граделе високи круглести ѕидови, често пати тројно дупли, а на аглите се граделе масивни разгледни од дебели трупци со кабини високо на нив и во портите.
Но помладиот брат на Чех истотака војсководец  Лех, имајќи големо племе, одлучил да оди кон исток. Војводата Чех и останатите  безрадосно го ослободиле, откако со своја волја објавил и побарал дозвола да замине. Пријателски со него се благословиле и го замолиле да не заминува далеку од нив, бидејќки доколку врз нив се закани непријателска опасност на нив како на свој род на помош да му се најде.  И Лех се обратил кон нив:
„О мои мили браќа, синови и мажи на чешката земја! Несакам да заминам далеку од тука за да можам и јас да слушам за вас и вие за мене. Ќе ве исвестам за да знаете во кои краишта ќе се задомиме. Откако ќе заминеме по три дена качете се на Ржип, откако деницата ќе се појави. Во тие моменти јас ќе запалам голем оган во шумата, каде што ќе го видите пламенот од огнот и чадот, знајте таму е моето живеалиште.
Откако пак на речениот ден пред зората се качиле на врвот на планината Ржип и наоколу се разгледале, меѓу исток и пладне забележале во магливата далечина црвен наплив, како продира густа светлина, прелеана по небото.Кога се разденило виделе на таа страна темен чад под светлото небо, чад на немирен оган, кој што го запалиле војводата и неговите потомци. На тоа место запрел Лех и таму почнал да гради тврдина, која ја заградиле со големи ѕидини и поради чадот ја нарекле Кужим.

III

Поминале скоро 30 години од времето кога војводата Чех стигнал во чешката земја. И кога го стигнала и осумдесет и шестата година старецот, се избројале неговите дни и умрел.  Го припремиле за погребен обред, и сите го оплакувале како свој татко и му говореле:
„ Ти беше наш војвода и татко, ти не донесе во овие краишта, ти беше верен и справедлив кон твоите потомци и твојот род. Ох, тешки маки, кој сега нас ќе не води и ќе не чува!“                    

Немало човек кој не жалел за неговата смрт. Неговата душа заминала во рајот, така верувале, до краевите на вечната пролет,каде ќе продолжела да живее со таа почит, со тоа достоинство, и во своето покојство да живеел меѓу своите на земјата. Неговото тело го облекле во нова облека, во цилијарен мантил, во сукна опашена со широк каиш, со блескави метални орнаменти и во обоени обувки. На главата со бела коса и бела брада му ставиле скапа соболова шапка.
Така го однесле и го поставиле пред вечерта на високата дрвена клада одозгора покриена со обрабени прекривки, во шумата која темнеела од крошните липи и дабови, близу до тројната  крстосница за спокојство на душите. Тогаш принесле медовина, овошје и зачини и билки и ги ставиле до него. Исто така принесле векна леб, месо и лук и го ставиле пред него, го донесле и оружјето, копјето, мечот, боздоганот и црниот штит и го положиле по неговите страни. Откако пак заклале петел и кокошка и го фрлиле на кладата дошол најблискиот роднина на војводата, запалил едно парче дрво и држејки го во десната рака се упатил кон кладата. Додека да ја запали ја имал својата лева рака на грбот. Кога пак се разгореле дрвата се приближиле и другите членови  со огнени фаќели кои ги фрлале кон кладата. И кога задувал силен ветер високо се разпламнале пламените јазици  и чадот се воздигнувал во височините, кога во него се прикажа убавата фигурата на мртвиот војвода кој за последен пат стоел пред својот народ. А околу него плачеле и кукале а жените пееле тажачки песни. Кога догорел, ја собрале пепелта и ја ставиле во ќуп, и заедно со орушјето ја погребале, и врз гробот ја ставиле надгробната плоча, висок и округол споменик. Кога пак се враќале од погребот  низ темната шума во мракот, збирале камења и листови од на земјата и ги фрлале зад нив без притоа никој да не се врти назад.
Тој гроб и споменик го посетувале уште многу години, таму плачеле и се поклонувале, благославувајќи си го војводата. А неговото име се пренесувало од генерација на генерација.          

O Čechovi

Za Tatrami, v rovinách při řece Visle rozkládala se od nepaměti charvátská země, část prvotní veliké vlasti slovanské. V té charvátské zemi bytovala četná plemena, příbuzná jazykem, mravy, způsobem života. I stalo se, že se strhly mezi nimi vády a krvavé boje o meze a dědiny. Vstal rod na rod, příbuzní bojovali proti příbuzným a hubili se navzájem. V ten čas dva bratři mocného rodu, oba vojvodové, Čech a Lech, spolu se o to snesli, že opustí rodnou zemi bojem neblahou. Řekli si: „Vyhledejme sobě nových sídel, kdež by náš rod žil s pokojem a díla si hleděl.“ Byliť uvyklí již po předcích půdu pilně vzdělávati, všeliký druh obilí pěstovati i chovati koně a stáda bravu i skotu. Jak se usnesli, tak vykonali. Svolavše své plémě, vzdali oběť bohům, vynesli obrazy dědů, a rozžehnavše se s otcovskou půdou, obrátili se na západ slunce, v neznámé končiny. I bral se rod za rodem, každý početných rodin, všichni přátelé a příbuzní. Napřed šli zvědové a zbrojní muži, prostřed vojvoda Čech, sivé brady, ale statný a silný, jeho bratr Lech a kolem nich vladykové, starostové rodů, všichni na koních. Za nimi starci, ženy a děti na hrubých vozech, na koních, stáda dobytka, naposled pak opět zbrojní mužové. Tak brali se nejprve končinami příbuzných plemen, až přešli hranice charvátské země, až přebředli Odru řeku a vstoupili do neznámých, hornatých končin. I tam našli ještě osady, jejichž obyvatelé hovořili jako oni, a dále také v krajinách při Labi řece. Než jak přešli druhou tuto řeku, byl kraj pustší a osad shledali jen poskrovnu. Byly daleko od sebe, a obyvatelé jejich cizího jazyka, kožemi odění, nečetní, ale smělí a srdnatí, stavěli se jim se zbraní v ruce do cesty. Čech a Lech a jejich lid je potřeli, a zhubivše jejich chudá obydlí v chatrčích i ve vykopaných jamách, postupovali dále, z lesa do lesa. Zlá byla cesta hlubokými hvozdy, zlá jejich chůze luhy a bažinami, plnými rákosí, ostřice, rozlehlých mechových trsů a různých křovin. Zvečera zažehovali ohně a topili do úsvitu, aby zář, padajíc do tmy lesní, plašila úskočné, líté šelmy. Tak došli až ke třetí velké řece, Vltavě, kteráž divočinou tekla; když i tu přebředli, počala si všechna čeleď stýskati, že není konce klopotné cesty a nikde stálého odpočinutí. Tu vojvoda Čech ukázal na vysokou horu, jež se před nimi modrala nad širým, rovinatým krajem, a děl: „Podejděme pod tuto horu, tam dětem, skotu odpočineme.“ Došli a položili se na úpatí hory, jež slove Říp. Vojvodové a starší rodu ohledali půdu vůkol a znamenali, že jest úrodná. Ráno pak za první zoře vstal Čech a vydal se sám jediný vzhůru na temeno Řípu tichým lesem, plným, ještě nočního šera. Když vstoupil na horu, bylo ráno; a hle, široširý kraj se před ním rozkládal do nedozírné dálky, až k modravým horám rovný a volný, les a chrastina, nivy a luka. Bujnou jeho zelení svítily se řeky jako rozlité stříbro. I zaradoval se Čech nad utěšeným krajem i zamyslil se pak nad ním, jak bohové dají, jak bude jeho rodu i budoucím pokolením.  Když pak sestoupil, zvěstoval, co zhlédl. Nazejtří vydali se mnozí kolem hory, aby poznali všecko okolí. Co zhlédli, podobalo se jim, vody velmi rybné, půda úrodná, všechen způsob té krajiny, a oznámili, že se hodí na sídla. Když pak třetího dne počalo slunce nad lesy vycházeti, povolal Čech bratra a starší a rozkázal svolati všechnu čeleď. Povystoupiv s nimi na místo, odkud viděli do kraje, promluvil k nim takto: „Již si nebudeme stýskati, neboť jsme našli kraj, kde zůstaneme a sídla zarazíme. Vizte, to je ta země, kterou jste hledali. Často jsem vám o ní mluvil a sliboval, že vás do ní uvedu. To je ta země zaslíbená, zvěře a ptáků plná, medem oplývající. Na všem budeme míti hojnost, a bude nám dobrou obranou proti nepřátelům. Hle, země po vaší vůli! Jen jména nemá; rozvažte, jakým jménem by měla býti jmenována.“ „Tvým! Tvým nechť se jmenuje!“ zvolal jako z božského vnuknutí stařec dlouhé, bílé brady, nejstarší ze všech starostů. Hned všichni, starostové i čeleď, volali jako jedním hlasem: „Tvým! Tvým jménem!“ „Po tobě ať se jmenuje!“ Vojvoda Čech, potěšen vůlí všeho lidu, poklekl na kolena a líbal zemi, novou vlast svého plemene. A zlíbav ji, vstal, a pozvednuv rukou svých, do širého kraje pohnut volal a žehnal: „Vítejž, země svatá, nám zaslíbená! Zachovej nás zdravé, zachovej nás bez ourazu a rozmnož nás od národu do národu až na věky!“ Radostně pak postavil na zemi dědky, jež v bělostné rouše nesli z prvotní vlasti, a zanítil veliký oheň. I obětovali na poděkování a pro požehnání zápalnou oběť a radovali se všichni.

 II.
Všem pak nastala těžká, lopotná práce. Když se o půdu rozdělili, počali ji vzdělávati. Kde byl les, ten porazili neb ohněm vypražili, mýta klučili, luhy a nivy zkopali, druhého pak léta rádlem zorali. Hned si také obydlí budovali, stavení roubená, slámou krytá. Každý rod o sobě přebýval u svých pozemků. Zahrady, role a luka byly dědinou, společným majetkem všech rodin jednoho rodu, lesy pak, pastvy, řeky a jezera občinou. Co ves, to rod. Stavení s chlévy a stáji, s kolnami a humny za nimi v ohradě plotů spletených z proutí nebo sroubených z trámů, stavěli kolem okrouhlé návsi. Co rok přibývalo kolem osad polí a co rok půda vydávala hojnější žeň. Žito, pšenice, ječmen, oves i proso hustě se vlnily širými lány; nad ně jasněji se zelenaly pruhy hebkého lnu i vysoké konopí vedle záhonů plných strakatých makových květů. Luka i lipové háje zvučely bzukotem včel, jež kromě lesních brtí chovali v slaměných úlech nebo ve špalkách ze starých kmenů. Co rok byla hojnější stáda bravu i skotu a na kobylích polích v ohradách u dědin proháněla se bujná hříbata a popásaly se pěkné sveřepice. Volený starosta spravoval všechny v rodu i jeho majetek. Ve jménu rodu modlitby začínal i končil, oběti přinášel, hosti vítal, rozvaděné rodu soudil a čeledi práci rozděloval. Každý měl svůj úkol, každý své dílo. Ženy domácnosti si hleděly, předly, robily plátno i sukno, šily šaty a roucha, čechle, rubáše, sukně mužské i ženské, hace, pláště, krzna i kožichy. Muži pásli stáda, hájili jich proti šelmám, pracovali na polích, v lese honili divokou zvěř a hubili ji štvaním, ze zásady, šípy, oštěpem, osidly a jámami, do nichž lákali nejvíce vlky, nejhorší zhoubce stád. Živo a čilo bylo v dědinách a venku. Z pastvin se rozléhal hlas píšťaly nebo dlouhé pastýřské trouby, v polích, na lukách i na sadě hlaholily písně mladé čeledi. Jen v čas polední nikdo venku nezazpíval ve chvíli hlubokého ticha, kdy vycházely polednice a nesly se v bílém rouše jako světlý stín mezi lány k lidským obydlím na zkázu nestřežených dětí, kdy vycházely divé, škaredé ženy velikých hlav s nerovnýma očima, posílající na lidi divoký pláč, kdy se zjevovaly spanilé lesní panny zlatých vlasů s věncem na hlavě, oděné bělostným rouchem. Těch se báli, i jezinek uspávajících, oči vylupujících, i bludných duší v modravých plaménkách na blatech i bařinách, a ve strachu míjeli jezera nebo lesní tůň, kde ve stínu starých stromů a křovin číhal vodník, měně svou podobu, a kde lákaly do zkázy vodní bledé panny v zelenavém rouše. Nejvíce však se lekali Peruna, hromu vládce, jeho blesku, „božího posla“, a jiných mocných běsů, kteří oslabovali tělo lidské, jeho kosti, a rozum zatemňovali. Je prosili, k studánkám dary přinášeli, černé slepice neb holuby, oběti zabíjeli, zvláště Velesi, aby chránil jejich stáda od moru a žehnal jim. Volněji bylo v ohradě dědin. Tu chránili stavení domácí bohové, dědové, duchové předků, jejichž obrazy stály na posvátném místě u ohniště. I škádlivý šotek, drobounký bůžek s pazourky na rukou i na nohou, přinášel štěstí domu, i skřítek, jenž opatroval statek, dobytek hlídal a krmil, zato však čeledi v noci spánek rušil. A dokud líhal pod pecí nebo pod prahem domácí had, starý hospodář, neodešlo štěstí a požehnání. Když padalo za jeseně listí a husté mlhy uléhaly na krajinu, když země umrzla a sníh všechen kraj zasypal, shromažďovaly se rodiny v prostorných jizbách povalových stropů, zavřených okenic. Kamenná, velká pec je vyhřívala, oheň pak na ohništi osvětloval. Rudá jeho zář míhala se po stěnách, kde visely štíty tmavými kožemi potažené, tenata, luky, dřevěné toulce v jezevčině, nedlouhý meč, mohutný oštěp i těžký, kamenný mlat, kde parohy jelenů i zubří rohy vrhaly po stěnách křivolaké stíny. V mlhavém tom světle ženy předly, muži spravovali hospodářské náčiní, zbraň chystali nebo po namáhavém lovu odpočívali. A bylo hovorů, různých řečí i starých zpěvů. Lovci vypravovali o zápasech s medvědy i zubry nebo o divých, zarostlých mužích, kteří sami neviděni zavádějí přes bludný kořen do lesních pustin a bařin, že se mnohý lovec tak zaveden již z hvozdu nevrátil. A staroch bílých vlasů a bílé brady rozbíhal se myslí po dalekých končinách prvotní vlasti, vzpomínal na půtky a boje prvních časů, na statné hrdiny, na mocného vojvodu, jak vstal, když bylo o půlnoci před bitvou, a odjel od vojska a počal výti jako vlk, a vlk ozval se jemu vytím a počali výti vlci mnozí. I šla řeč dál o divných zjeveních a viděních za hustých nocí, na blatech, v širém poli i lesní pustině, o zmecích ohnivě se nesoucích tmavou nocí, o zlé Jedubábě střehoucí živou a mrtvou vodu, o bílých sudičkách zjevujících se u kolébky novorozených, o čarodějných vědmách, o zlých a dobrých znameních, a se svatou hrůzou naslouchali všichni tajemným věštbám rodu a plemene. Když oheň uhasl, lehali na lože vystlaná kožemi, poručivše dědinu modlitbou dědům. Jejich duchové starostně opatrovali statek potomků. Žilať a kvetla příchylnost krve, rodinná láska do kolikátého pokolení, pojíc živé s mrtvými, plynoucí čas s tím, jenž dávno již přešel. Dědina v ohradě plotů, sněhem zavátá, ztichla v pusté noci; jen bedlivých psů štěkot v dálku se nesl, kdykoliv větřili vlka, jenž se plížil, svítě zelenýma očima, nebo když krátkým pískotem ozvala se od řeky vydra. V ten čas sněhů a ledu, dlouhých soumraků a nocí vládla Mořena, až bůh slunce počal déle, vlídněji a tepleji hleděti na tvář země. I rozbíhala se vodou ledová pouta; veselili se po všech dědinách, po všem plemeni. Za zpěvu brali se k vodám, k volným teď potokům, řekám, házeli do nich obraz zimy a smrti a radostným hlaholem vítali Vesnu, líbeznou bohyni jara. Když pak slunce na své dráze stanulo nejvýše, záříc na osení vlnící se po širých lánech a na luka bujně kvetoucí, oslavovali všude posvátný čas slunovratu. Noc před nejdelším dnem byla jim divuplodnou. Kvítí její rosou zkropené nabývalo čarovné moci, věští i hojivé, i chránilo jako černobýl, máti všeho koření, před běsy a zlými duchy, přemocnými zvláště té tajemné noci, i před vědmami, jež se rojily na chlumech i v setmělých doupatech. V šero té noci svítily z návrší a kopců veliké ohně. Jejich zář plála do daleka, a do daleka od nich zaléhaly zpěvy ověnčených panen a jonáků kolem nich křepčících a velebících moc božího slunce, jeho sílu, jež život dává, a lásku, slunce života. Po letním slunovratu nastávaly žně, pak přicházela chladná jeseň, pak zimy čas. Rok míjel po roku. Rodů přibývalo, množilo se Čechů plémě. Daleká pověst vábila za ním nové zástupy z prvotní vlasti, takže krajiny nejprv osazené všemu lidu již nestačily. I rozcházely se rody, plemena postupovala dále, v různé strany, na půlnoc i poledne, východ i západ, podél řek i hor, a zakládala nová sídla. I hradce a hrady stavěli za sídlo starostům a lechům, na obranu hranic i na ochranu vůbec, zvláště aby kde měli ukrýti ženy, starce a děti a kam zahnati stáda, když by nepřítel vtrhl do země. Hradiště vybírali na ostrozích u řek, nebo v rovině mezi lesy, mezi vodami a močály, že cest k nim nebylo, leda přes úzké hatě. Kolem hradišť nasypávali vysoké valy okrouhlé, často až trojnásobné, s mohutnými obrubami z tvrdých klád roubených i s vysokými sruby v nich a u bran.
 — Také mladší bratr Čechův, vojvoda Lech, maje velikou čeleď, umínil si postoupiti dále na východ slunce. Vojvoda Čech a všichni neradi ho propouštěli, když vůli svou oznámil a odpuštění bral. Přátelsky se s ním žehnali a prosili ho, aby daleko od nich neodcházel, kdyby nebezpečenství od nepřátel na ně trhlo, aby jim jako svému rodu na pomoc přispěti hleděl. I promluvil k nim Lech: „Ó moji bratři a synové i muži země české! Nezapomenu nikdy, že jsem z vašeho plemene. Proto nechci od vás odejíti tak daleko, abyste nevěděli vy o mně a já o vás. Dám vám znamení, abyste věděli, v kterých končinách zarazíme. Třetího dne po našem odchodu vystupte na Říp, ještě nežli denice vyjde. Já té chvíle zapálím v lese veliký oheň, a kde uzříte blesk ohně a dýmu kouření, tam znejte mé osazení.“ Když pak řečeného dne před úsvitem vstoupili na temeno Řípu a kolkolem se rozhlíželi, spatřili mezi východem a polednem v mlhavé dáli rudou záplavu, pronikající hustým šerem, po nebi rozlitou. Jak se rozednilo, viděli v těch stranách černavé mraky pod zářícím nebem, to dým nesmírného ohně, jejž vojvoda s čeledí svou zapálil. V těch místech také Lech zůstal a hned počal hrad stavěti, jejž velikými valy osypali a od toho kouření prý Kouřim nazvali.

III.
Minulo skoro třicet let od toho času, co vešel vojvoda Čech do české země. A když osmdesátý šestý rok nastal starci, naplnili se jeho dnové a umřel. Udělali nad ním tryznu a všichni ho oplakávali jako svého otce a říkali: „Tys byl náš vojvoda i náš otec, tys nás uvedl v tyto končiny, tys byl pravý a věrný správce své čeledi i všeho plemena. Ach běda, přeběda, kdo nás bude spravovati a opatrovati!“ A nebylo žádného, kdo by jeho smrti neželel. Duše jeho odešla do ráje, tak věřili, do končin věčného jara, aby tam dále žila v té cti, v tom důstojenství, v němž nebožtík býval mezi svými na zemi. Protož oblékli jeho mrtvolu v nový oblek, v řasný plášť, v sukni přepásanou širokým pásem, lesknoucím se od řetízků a kovových ozdob, v hace pěkně zbarvené a v střevíce. Na hlavu bílých dlouhých vlasů a bílé dlouhé brady dali mu drahou čepici sobolovou. Tak oděného posadili před večerem na vysokou hranici, na drva pokrytá svrchu vyšívanými rouchami, v háji tmícím se od starých košatých lip a dubů, poblíže trojcestí pro odpočinutí duše. Pak přinesli medovinu, ovoce i vonné byliny a položili je k němu. Přinesli také pecen chleba, maso i luk, a položili před ním, a přinesli jeho zbraň, oštěp, meč, mlat a černý štít a vše mu položili po boku. Když pak zabili kohouta a slípku a uvrhli je na hranici, přistoupil nejbližší příbuzný mrtvého vojvody, zapálil kus dřeva a drže je v pravé ruce, blížil se pozpátku k hranici. Dokud ji nezapálil, měl levou ruku na zádech. Když pak drva chytla, přicházeli ostatní s planoucími loučemi a házeli je do hranice. Jak zavál silný vítr, zapraskaly plameny a šlehaly vysoko a kouř valil se vzhůru, až ohalil velebnou postavu mrtvého vojvody, jenž naposled seděl nad shromážděním svého lidu. A kolem plakali a bědovali a ženy zpívaly žalozpěvy. Jak hranice shořela, sebrali kosti a popel, a vložili je do popelnice a postavili ji, též ozdoby a zbraň nebožtíkovy, do hrobu, a na hrob nasypali náhrobek, vysokou, okrouhlou mohylu. Když se pak od pohřbu z temného háje v čas soumraku navracovali, sbírali kamení a haluzky i listí na zemi a metali je nazpátek přes hlavu, a nikdo z nich se přitom neohlédl. Než potom to místo a mohylu za dlouhý čas navštěvovali, tu plakali a klaněli se, žehnajíce vojvodovi svému; a jméno jeho šlo od pokolení do pokolení.

Хашек и “војводата македонски“ Јан Климеш

(преведениот текст не е официјален)

Во CV-то на Хашек многу факти имаат фиктивен карактер. Фантазијата допира толку длабоко до неговиот живот, така што и до денеска не знаеме  што воопшто да мислиме за него. Дали се работи за невера, лага, или шега и мистификација?  Да се разликува фактот од фикцијата(измислеток) е некогаш многу тешко, дури невозможно.

Меѓу таквите измислетоци например припаѓа и тврдењето дека бил абсолвент  на Експортната академија во Виена.Таа индикација се повторува во неколку документи во значително одделни временски периоди: во CV-то од 1907 година (поднесено со барањето за местото директор во Народната библиотека Др. Режник), и во таканаречениот Анкетен лист, кој го пополнувал пред заминувањето од Москва во 1920 година. Во вербата во ‘‘правдата‘‘  во неговото дело Хашек бил необично упорен: за своите тврдења ја убедил например и неговата сопруга Јармила.- Во ц.к. конзулската академија во Виена се разбира дека небило најдено името на Хашек а небил ни запишан таму никогаш.( Врз основа на се тој ја посетил Виена само еднаш, во време на своите ‘‘апостолски и мисионерски патувања‘‘. Поминал од тука само со возот при патувањето до Брух над Литава).

Во неговото СИ-ВИ се откриваат различни знаци. Јарослав имал намера да влезе на служба во конзулатот во Русија или во некоја од соседните земји на монархијата. Како да ја објасни оваа постапка? Зошто упорно си лепел свои тврдења? Сакал да се пофали со дипломирањето на престижен европски институт?Или пак ја криел горчината со тоа,дека студирањето на институтот  каде била потребна солидна кауција (партиципација), било за него однапред исклучено?

Постои и друго коло  на мислења и претпоставки,кои се однесуваат на неговите погледи  за историјата и социјалноста ( социјализмот). Токму во политиката бил Хашек велемајстор на мистификацијата. Никој незнаел кого тој поддржува и што навистина мисли.На крај си важно дозволувал, неговите мислења и ставови да се нерешливи ребуси. Кои се причините за овие Хашкови тајни?   

Воглавно  се состои од неговото разочарување од анархизмот, од неговиот безгрешен радикализам. Каде треба младиот човек да ја бара поддршката во својот морален идеализам,во својата тотална негација  ‘‘татковци на светот‘‘, кога секоја реална идеологија исчезнува? На крајот Хашек доживеал тотална несреќа од тоа во што од самиот почеток верувал, идејата за директна акција која го определува начинот и соодносот. Таа банкротирала во форма на крадење и експроприација.

Разочарувањето ги продлабочило Хашковиот скептицизам, душевната депресија во чувство на безнадежност.Во тој момент Хашек прераснува во критичар на тогашното време и политика, и тоа врвен и апсолутен критичар. Напаѓа,клевети, се исмејува на посотечките вредности и институции со сарказам и иронија до безкрај.

Храброста и директноста во неговата природа е сеуште восхитувачка. Негледа никого, ништо не остава на мира и ништо не чувствува за свето. Не само државните авторитети и симболи на Австрија , туку и ‘‘сопствените‘‘ идолите на Чешкиот народ. За се само подсмев и шега. Тоа беше црв на омраза, кој гризи во Хашковиот темперамент?

Длабоката скептичност и разочарување од анархизмот ја продлабочил недовербата во теоријата и идеологијата воопшто. Индивидуалните ставови и мислења од тоа време се главно лично мислење.Нема веќе доверба во никаква опција и движење, се крепи на сопствената моќ... Позицијата на осамен ‘‘ Дон Кихот‘‘ ја крие преку гурманската ,мистификативна маска.Маската е сигурна заштита од нападите на непријателот. Што доколку не го сваќаат вистински. Така од Хашек се создаде комичен Еншпиглем и духовит немирник на забавите во крчмите. Малку ироничната,добронамерна насмевка го крие ‘‘циничкиот‘‘ сарказам на својата сатира, мистериозните мистификации придонесуваат  за генерални забави а е обожаван бидејќи, некои го нарекуваат ‘‘Сфингата на гостилничарската маса‘‘.

Никој не се пронашол во него, никој не се снајде да го разбере. И најдобрите пријатели се прашуваа во несигурност, што се крие за таа маска. Гурманската заедница секогаш ги изненадува  неочекуваните идеи и фрази. Како да сакал својот углед, со својот гурмански ‘‘мит‘‘,  да ги компензира навредите и неразбраната литература. Друга посебна мистификација се неговите чудни познавства и пријатели.

Меѓу најинтересните припаѓа ‘‘војводата Македонски‘‘ Климеш. Со Хашек се запознале во малата крчма на Бетлемскиот плоштад, спроти античката дестилерија Во Халанка, кое се викала Во Цмиралу или истотака Монако. Таму доаѓале скулпторите Коциан и Рејнхард, писателот Остен, сликарите Улман и Строф, и на клавир многу често свирел композиторот  на соколскиот марш Карел Поспишил таканаречен ‘‘Прашкиот Офенбах‘‘. Во тоа друштво седел и крупен, виток човек со црна брада. На половината завиткан со шарен турски шал, на кој висел пиштол и кама, така да неговиот изглед будел ‘‘гаден‘‘ впечаток. Сите се чуделе дека полицијата му дозволувала да се движи така. Тој маж бил славната ‘‘Балканска гордост‘‘ Јан Климеш. Јарослав пак одел кај него во неговиот стан  кај госпоѓа Отченашкова на улица Коруни број 39 заедно со Јарослав Кубин, браќата Маркови, Опоченски и другите гурмани. Таму внимателно договарале и заеднички ‘‘Балкански‘‘ бизнис.

Не се работи тука за смешногорда фигура, која Хашек во рамките на хумористичната мистификација ја портретирал во Партија на умерен напредок во рамките на законот. Јан Климеш бил вистинска личности и се чинело доста сигурна. Во 1903 година излегува Светозор во серија за Организацијата и животот на Македонските востаници. Се работело за актуелна тема, која се однесувала и за политиката на европските велесили. Турското владеење на балканот било прекинато ‘‘нарушено‘‘ од страна на македонските селани. Била ветена Руска помош, Бугарија ослободила премин на чети со доброволци. Востаничкиот комитет се сместил во Софија. Со поддршка на бугарската влада  и жандармеријата под Витоша се формирале на чети ‘‘комити‘‘ и беа пратени на Турска територија.

За Чешката јавност помошта за балканското востание претставувала симбол на словенскиот реципроцитет. Но не само тоа. Турското угнетување на јужните словени можело да се спореди со околностите во Австрија. Настанало време кога и кај нас ќе се дигне револуционерниот бран? ‘‘Ако победиме тука ќе им помогнеме на Чесите за нивната слобода ќе се бориме за неа и со нив‘‘, изјавува руски капетан според авторот на горенаведените статии. Не е потребно да се додаде дека автор на тој член во Светозор небил никој друг освен – Јан Климеш.

Се работело за смртно сериозна работа. Македонското прашање влезе во историјата и го поткопа јавното мислење. Народно социјалниот  заменик Клофач патува на балканот со цел да се запознае со ситоацијата на самото место. За својата мисија  исто така дава извештај во Светозор со назив: Од моите спомени на патувањата низ Балканот. Така си спомнува и за Климеш. Останал таму иако само кратко,  најмногу во Рилскиот манастир во близина на Софија, но тоа не сметало за да не ја склопи својата репортажа:‘‘ Ние дома едвај се осмелуваме  заедно со кригла пиво да се пожалиме, да поштрајкуваме и да удриме со тупаниц по масата. Цинизмот се преселува во нашите души. Што ги величеше мислите на нашите дедовци, многу Чешки душички веќе смешни...‘‘

Балканското востание според Клофач би требало да го воскресне ослабениот чешки дух кон  херојски дела. Лојалноста кон словенските идеали, револуционерниот ентузијазам, на една страна, а на друга страна ‘‘пиварскиот‘‘ менталитет на Чешките души. Задолжително е да се разбуди  и оживее згаснатата возбуда, потребно е да му се даде на народот нов ‘‘херој‘‘. А народно-социјалниот заменик го нашол истиот во Јан Климеш.‘‘Со месеци меѓу востаниците има и еден нашинец, чешки работник. Му ги посветуваме овие редови нему. Пред неколку дена ни напиша. Го придружувавме Карапајев со четата ( еден од легендарните водачи на востаничките чети ), ни ги кажува своите првични впечатоци. Листи и мачеништво, на кој Малешевските изданија се ризик за бугарските селани. Во овој момент е во поход кон четата на Сарафов.‘‘(Сарафов како водач на македонското востание не изгледал најдобро. Собрал пари за да купи оружје и заминал за Швајцарија, каде што парите ги проневерил и изгубил).

Секогаш  наивен претставникот на чешката ‘‘работничка‘‘ политика, меѓутоа и понатаму ентузијаст во плановите. ‘‘Македонскиот херој‘‘ е претставен на чешката јавност во оваа реторичка тирада:‘‘ Јан Климеш со пушка во рацетесе бори за македонскиот народ. Про словенската солидарност потврдена на дело!‘‘ Контрадикцијата помеѓу тлото ‘‘патриотските фрази‘‘ и фактите  се тука очигледни, така што морал сатирата и мистификацијата да ја остави. И затоа што го познавал Климеш многу доверливо.  Климеш  фактички бил просто моравско момче, кое во 1902 година било испратено во Софија како трговски застапник во кабинетска компанија. Случајно се запознал во една винарна со бугарско-македонските бунтовници. Зборовите не биле далеку од  дела. Ја напуштил фирмата и им се приклучил на востаниците. Во Прага лобирал за помош на словените кои страдаат и имал некои контакти со анархисти. Притоа предупреден дека полицијата се интересира за него тој исчезнал.- По некое време повторно се  појавил во Прага (за да му извадат дел од  граната, највероватно било заскитано во бубрегот) и се појавувал сериозно како херој и  ‘‘македонски војвода‘‘. Во кажувањата се користел со тврдењето ‘‘скромноста го  разубавува мажот, сепак вистинските мажи немора да се разубават‘‘. Неговите изјави се заситени со херојските дела, користи славјанофилска реторика, што била особено модерна кај младите чеси. ( Дипломатскиот неуспех на Чешката политика по затворањето на Австриско-Унгарскиот дуелизам  би бил еднаков со мрзеливоста и наивниот восхит за ‘‘словенската‘‘ Русија).  Климешовите достави за жестоките борби на Балканот, извиците на страв и заситени бои: ‘‘ Смртно ранените се виткаа во болката пред нашиот поглед...Ох, што се чувствувало тука срцето, каков гнев грмел во градите на секој нашинец!‘‘Последиците од битките се карактеризираа со  обложени дела,нарушувани со драматични паузи и повремен емпатичен врисок:‘‘Еве браќата крварат за затворените граници, а сестрите стојат без заштита со испружени раце кон небото.‘‘

Во Анархистичкара младост Климеш продолжил со друга серија на спомени која се нарекува борбата на планините Гете и Гарван. Овде недвослисленоста на основата е заменета со малку поконкретен опис на борбите. Тука главно мото и најчести изрази се зборовите: ‘‘Револт‘‘, ‘‘предавство‘‘ и ‘‘одмазда‘‘. Климеш се направил сам себе еден од водачите на востанието.

Интересно е тоа што Хашек никогаш отворено не бил задоволен од Климешовите кажувања. Во ‘‘Нова Младина‘‘ неговите  статии ги означувал како сериал. Според Антонин Боучка заедно ја издале првата тетратка под име ‘‘ Борбата на планините Гете и Гарван‘‘ и пробале таа да ја распродадат по гостилниците, но попусто. Што беше причината што Хашек во своето учество во македонската револуција сокрива хумористична мистификација? Зошто не ја разоткрил Климешовото поднесување отворено? Тешко е да се каже. Одлучувачки фактор претставува тензијата помеѓу фикцијата и реалните и реалната состојба на работите, што само по себе станува материјал за исмејување.

Климеш чиј израз е олицетворение на револуционерната основа и глорификација на ‘‘Бунт‘‘ и самиот бил херокомична фигура, која подлежела на потсмев. Во Партијата на умерен напредок Хашек ја зеде целата балканска авантура како историска мистификација. Зад големиот број на фрази и патетични предизвици лежи сиромашна реалност.

Балканската епизода им ги отворила очите на пофалните момчина: да ја разберат трагедијата на словенството. Каде едно племе е против друго племе, семејство е против семејство, брат е против брат, црква е против црква.  Во земја со села, каде што луѓето скромно и тешко доаѓаат до леб, не е почва за револуционен радикализам, без разлика колку тоа изгледа едноставно. Во луѓето има недоверба кон идејата, бидејќи не е докажана со многугодишно искуство. Тие ги инспирираат ладни незрели момчиња во литературните кафулиња. Особено кај балканските народи  историскиот скептицизам е изразен со повеќевековно искуство. Со текот на времето, биле убивани домашните благородници, а поединецот и нацијата живееле во тотална изолација. Поединецот бил секогаш странец,господин,војник,свештеник или научник. Во феудалните кругови владее лага и хипокризија. Поробувањето на човекот предизвика огромно горчливо разочарување и скептицизам.Животот го научи на недоверба и на она што тој го сметл било да е едноставно.

Народот затоа создаде сопствена, недоврлива врска со власта. Однадвор не дава отпор на благородништвото, изгледа послушно и глупаво. Но во своето срце тврдоглаво ја брани својата позиција и се обидува да го преживее угнетувањето. Во него се однесува како што сака, се потпира на традициите и искуствата. Неверува на ништо што доаѓа одозгора, бидејќи во тоа чувствуваат измама и проневера. Тој ‘‘нем‘‘ отпор  ги обожава очигледните нешта и вредностите на земјата, материјалните и животинските. Не се мешаат до благородничките идеали и  немаат разбирање за било каква идеологија.

Предноста на народниот отпор има еден важен аспект: е конкретен и вистински. Грубото присуство му е повеќе од возвишена основа и фраза за среќна иднина. Мерка на сите нешта сепак е присутното-херојско минато кое ги застапува луѓето во баладичката митологија. Се чини дека врз основа на својата мрежа на знаење Хашек почувствувал карактер и значајност на ова историско флегмату. Придонесло кон тоа и колапсот на анархистичкиот револт, кој долги години го следел, недоверба и скептицизам кон бомбастичните патриотски и револуционерни фрази, кои подоцнежната историска криза уште повеќе ја истакнале и зајакнале.

Балканската авантура постанала школа за критичко мислење во врска со масовното востание. Неговиот изглед повторно е длабок скептицизам и разочарување.  Се открил јазот помеѓу царството на револуционерни идеи и соништа и суровата реалност. Реторика на предизвици и фрази , одвоена од реалната ситуација на работите,е лажливо смешна,наивна,лоша. Фразата е сестра на лицемерието,моралното,социјалното и човечкото напишал подоцна Карел Чапек. Нејзината генерална улога е невистинита,лажна и заблудувачка. Често делува како лага поради тоа што се издава за фактот прашање.

Во контрадикторна земја, полна со измамници и политички авантуристи, со противречности помеѓу  радикални слогани и практични можности и претпоставките се  откриваат особено јасно. Конфузијата во главите на врело-крвните ‘‘револуционер‘‘ е јадрото за идното разочарување и скептицизам, која го гризе менталитетот на толпата и ја поткопува силата на народот. Заинтересираноста за промовирање на револуционерни идеи претставува ембрионска фаза на престојниот скептицизам. Средствата за оваа историска демистификација би можеле да бидат од гледиште на Хашковиот гурмански мит една хумористично-сатиричка измама.

Измамникот е заснован на конкретни, фактички облици на феномени кои се основа на пародија и абтоиронична хипербола. Затоа пребарува  популарно непознати суштества и фигури, кои ќе послужат за потсмев ‘‘утеха‘‘ која важи и како реална аномалија иа сопствена карикатура. Токму овие феномени и фигури му слушат одлично кон својата цел: да се биде ненамерно "смешен" и се откријат "настани" од внатрешноста, како и самиот себе.

Неискрената основа на Климешовата и Клофачовата реторика открива критика, скриена во методите на измамата (мистификацијата ). Тоа е имено ајефикасен вид на откровение.Имено рави карикатури на феномени и времето на нивното сопствено значење. Карактерот на Македонски херој за Хашек претставуваше карикатура на ‘‘револуционерната‘‘ основа и словенската мегаломанија.

Праисториските земјоделци

VÉVODA MAKEDONSKÝ KLIMEŠ

V Haškově životopise mají mnohá fakta fiktivní charakter. Fantazie proniká tak hluboko do jeho života, že dodnes nevíme, co si vlastně máme myslet. Jde o podvod, lež, anebo vtip a mystifikaci? Odlišit skutečnost od výmyslu je někdy velmi těžké, ba nemožné. 
Mezi takové "výmysly" patří například tvrzení, že byl absolventem Exportní akademie ve Vídni. Tento údaj se opakuje v několika dokumentech ve značném časovém rozmezí: v "curriculum vitae" z roku 1907 (přiloženém k žádosti o místo řediteli Národní knihovny dr. Řezníčkovi), i v tzv. Anketnym listě, který vyplňoval před odjezdem z Moskvy roku 1920. Ve víře v "pravdivost" svých smyšlenek byl Hašek neobyčejně vytrvalý: o svém tvrzení přesvědčil například i svou manželku Jarmilu.- V katalogu c. k. konzulární akademie ve Vídni ovšem Haškovo jméno nalezeno nebylo a nebyl zde ani zapsán. (Podle všeho navštívil Vídeň pouze jedenkrát, během své "apoštolské a misionářské cesty". Projížděl zde pouze vlakem při cestě do Bruchu nad Litavou.) 
U životopisců se různé narážky objevují. Jaroslav prý měl v úmyslu vstoupit do konzulární služby patrně v Rusku nebo v některé se sousedních zemí monarchie. Jak si tuto vlastnost vysvětlit? Proč lpěl tak urputně na svém tvrzení? Chtěl se chlubit absolutoriem na prestižním evropském ústavu? Nebo zakrýval hořkost nad tím, že studium na ústavu, kde se vyžadovala značná kauce, bylo pro něj už předem vyloučeno? 
Existuje i další okruh výmyslů a dohadů, které se týkají jeho názorů společenských a historických. Právě v politice byl Hašek velmistrem mystifikací. Nikdo nevěděl, za kým stojí a co si vlastně myslí. Dával si dokonce záležet, aby jeho názory a stanoviska byly nerozluštitelnými rebusy. Jaké jsou příčiny těchto "Haškovských" záhad? 
Především snad hluboké zklamání a rozčarování z anarchismu, z jeho pochybného radikaqlismu. Kde má hledat mladý člověk oporu ve svém mravním idealismu, ve své totální negaci "světa otců", když každý reálná ideologie selhává? Nakonec zažil Hašek totální krach toho, v co snad zpočátku věřil, myšlenky na "přímou akci", která způsobí nápravu poměrů. Ta zbankrotovala ve formě krádeží a "expropriací". 
Zklamání prohloubilo Haškovu skepsi, znásobenou duševními depresemi v pocit beznaděje. V té chvíli se Hašek stává zapřisáhlým kritikem doby a politiky, a to kritikem vervním a absolutním. Napadá, špičkuje, vysmívá se stávajícím hodnotám a institucím se sarkasmem a ironií až bezvýchodnou. 
Odvaha a přímočarost jeho povahy je přitom obdivuhodná. Znevažuje vše, nic nenechá na pokoji, nic neshledává svatým. Nejen státní autority a smyboly rakouské, ale i "vlastenecké" idoly českého národa. Ze všeho jenom posměch a šprým. Byl to červ nenávisti, který hlodá v Haškově temperamentu? 
Hluboká skepse a rozčarování z anarchismu prohloubily nedůvěru v teorii a ideologii vůbec. Jednotlivé postoje a stanoviska jsou od těch dob převážně osobním stanoviskem. Už nedůvěřuje žádné straně ani hnutí, bojuje na vlastní pěst a rozdává rány, padni komu padni. Pozici osamělého "dona Quijota" zakrývá bohémskou, mystifikující maskou. 
Maska je spolehlivou ochranou před útoky nepřátel. Co na tom, že ho neberou vážně. Tak se z Haška stal šprýmovný Enšpíglem a vtipný rarášek hospodských zábav. Lehce ironickým, dobráckým úsměvem zakrývá "cynický" sarkasmus své satiry, tajuplnými mystifikacemi přispívá k obecné zábavě a je oblíben přesto, že ho někteří nazývají "sfingou za hospodským stolem". 
Nikdo se v něm nevyznal, nikdo se nesnažil mu porozumět. I nejbližší přátelé tápají v nejistotě, co se za touto maskou skrývá. Bohémskou společnost překvapuje vždy nečekanými nápady a obraty. Jakoby si chtěl svou pověstí, svým bohémským "mýtem", vynahradit ústrky a nepochopení literární. Zvláštním druhem mystifikace jsou jeho podivné známosti a přátelé. 
Mezi nejzajímavější patří "vojvoda makedonský" Klimeš. S Haškem se prý seznámili v malé hospůdce na Betlémském náměstí, naproti starobylému lihovaru U Halánků, které se říkalo U Cmíralů, nebo také Monako. Chodívali sem sochaři Kocián a Reinhard, spisovatel Osten, malíři Ullman a Stroff; na klavír mnohdy hrál skladatel sokolských pochodů Karel Pospíšil, zvaný "pražský Offenbach". V této společnosti sedával rozložitý, statný muž s černým plnovousem. Za pasem, ovinutým barevným tureckým šálem, měl zasunut bambitku a kindžál, takže jeho vzezření budilo hrůzostrašný dojem. Všichni se divili, že ho policie nechá takto chodit. Tento muž byl slavný "hrdina balkánský" Jan Klimeš. Jaroslav pak za ním chodil do jeho bytu u paní Otčenáškové v Korunní 39 ještě s Jaroslavem Kubínem, bratry Markovými, Opočenským a jinými bohémy. Tam patrnmě domluvili i společný "balkánský" podnik. 
Nešlo tedy o směšnohrdinskou figurku, kterou Hašek v rámci humorné mystifikace vylíčil ve Straně mírného pokroku v mezích zákona. Jan Klimeš byl skutečná osoba a zdálo se, že dosti důvěryhodná. V roce 1903 vychází Světozoru seriál Organizace a život makedonských povstalců. Šlo o aktuální námět, jenž se dotýkal i velmocenské politiky evropské. Turecká nadvláda na Balkáně byla narušena vzpourou makedonských rolníků. Ruská pomoc byla přislíbena, Bulharsko uvolnilo průchod pro čety dobrovolníků. Povstalecký komitét se usídlil v Sofii. S podporou bulharské vlády a četnictva se pod Vitošou formovaly čety "komitů", jež směřovaly k tureckému území. 
Pro českou veřejnost se stala pomoc balkánskému povstání symbolem slovanské vzájemnosti. Ale nejen to. Turecký útlak Jihoslovanů mohl být srovnáván s poměry v Rakousku. Nastal tedy čas, kdy se i u nás zdvihne revoluční vlna? "Až zvítězíme zde, dopomůžeme Čechům k samostatnosti a budeme bojovat za ně a s nimi," prohlašuje ruský kapitán podle autora výše uvedené stati. Není nutno dodávat, že autorem zmíněného článku ve Světozoru nebyl nikdo jiný než - Jan Klimeš. 
Šlo tedy o věc smrtelně vážnou. Makedonská otázka vstoupila do dějin a rozrušila veřejné mínění. Národně sociální poslanec Klofáč cestuje na Balkán, aby "poznal věc na místě". O své misi podává zprávu rovněž ve Světozoru s názvem: Z mých vzpomínek na cestu po Balkáně. Také on se zmiňuje o klimešovi. Pobyl tam sice jen krátce, ponejvíce v Rylském klášteře nedaleko Sofie, ale to nevadilo, aby nezakončil svou reportáž výčitkou: "My doma sotvaže už troufáme si při sklenici piva postesknout si, požalovat, malomocně udeřit pěstí na stůl. Cynismus stěhuje se do našich duší... co povznášelo mysl našich dědů, leckteré české dušince je už směšností..." 
Balkánské povstání mělo podle Klofáče vzkřísit ochablého českého ducha k hrdinským činům. Věrnost všeslovanským ideálům, revoluční entuziasmus, na straně jedné, a na druhé "pivní" mentalita českého ducha. Nutno probudit uhasínající obrozenecké nadšení, nutno dát národu nového "hrdinu". A národně sociální poslanec ho našel - v Janu Klimešovi. "Je od měsíce mezi povstalci našinec, český dělník. Věnujeme mu tyto řádky. Před několika dny nám psal. Doprovázeli jsme ho s četou Karapajeva (jeden z legendárních vůdců povstaleckých čet) a nyní nám líčí první své dojmy. Vypisuje i mučednictví, jemuž na Malešovsku vydáni jsou všanc bulharští venkované. Je právě nyní na pochodu k četě Sarafova." (Sarafov jako vůdce makedonského povstání nedopadl zrovna nejlépe. Sebral peníze na nákup zbraní a odjel do Švýcarska, kde sbírku zpronevěřil a utratil.) 
Vždy naivní představitel české "dělnické" politiky však dále plane nadšením. Představuje "hrdinu makedonského" české veřejnosti touto rétorickou tirádou: "Jan Klimeš s puškou v ruce bije se za lid makedonský. Ejhle, slovanská vzájemnost osvědčená skutky!" 
Rozpor mezi patosem "vlastenecké fráze" a skutečností je zde tak patrný, že musel satirika a mystifikátora přímo trknout. Už proto, že Klimeše znal velice důvěrně. Klimeš byl ve skutečnosti prostý moravský chlapec, který byl v roce 1902 vyslán do Sofie jako obchodní zástupce čalounické firmy. Náhodou se seznámil v jedné vinárně s bulharsko-makedonskými vzbouřenci. Od slov nebylo daleko k činu. Opustil firemní zájmy a přidal se k povstalcům.) V Praze agitoval na pomoc trpícím Slovanům a měl styky s anarchisty. Jsa upozorněn, že se o něj zajímá policie, kamsi zmizel.- 
Po čase se však Klimeš objevil v Praze znovu ( prý aby mu vyňali granátovou střepinu, ve skutčnosti asi šlo o zbloudilou ledvinu), a vystupoval vážně jako hrdina a "vojvoda makedonský". Ve vyprávění se řídil heslem "skromnost krášlí muže, leč pravý muž se krášliti nemá". Jeho vyprávění je prosyceno heroickým patosem, užívá slavjanofilské rétoriky, jež byla módní zvláště u mladočechů. ( Diplomatický neúspěch české politiky po uzavření Rakousko- Uherského dualismu měl být "vyrovnán" trucovitým a naivním obdivem k "slovanskému" Rusku.) Kimešovo podání se v zobrazení lítých bojů na Balkáně nebojí výkřiků a sytých barev: " Smrtelně ranění svíjejí se v bolestech před našimi zraky... Och, co tu srdce cítilo, jaký hněv zaburácel v prsou každého našince!" Bitevní kartony se vyznačovaly nadneseným patosem, přerušovaným dramatickými pomlkami a emfatickými výkřiky: "Hle, bratři krvácejí za blízkými hranicemi, sestry stojí bez ochrany a vzpínají ruce k nebi!" apod. 
V anarchistické Omladině pokračoval Klimeš dalším seriálem vzpomínek pod názvem Boj na horách Goethe a Garvan. Emfatický patos je zde nahrazen poněkud konkrétnějším vylíčením bojů. Hlavním mottem a nejužívanějšími výrazy se nyní stávají slova: "vzpoura", "zrada","pomsta." Klimeš sám ze sebe učinil jednoho z vůdců povstání. 
Je zajímavé, že Hašek se od Klimešova vyprávění nikdy otevřeně nedostacoval. V Nové Omladině Klimešovy články otiskoval jako seriál. Podle Antonína Boučka vydali společně první sešit s názvem Bitva na hoře Goethe a Garvan a pokoušeli se to rozprodat po hospodách, leč marně. Co bylo příčinou, že Hašek svou účast na makedonské "revoluci" zakrýval humornou mystifikací? Proč nevyvrátil Klimešovo podání otevřeně? Těžko říci. Rozhodující je napětí mezi výmysly a skutečným stavem věcí, což se samo o sobě stává materiálem k humorné mystifikaci. 
Klimeš, jehož výraz byl ztělesněním revolučního patosu a glorifikace "vzpoury", byl sám o sobě figurou heroikomickou, jež se nabízela k zesměšnění. Ve Straně mírného pokroku pojal Hašek celé balkánské dobrodružství jako dějinnou mystifikaci. Za množstvím frází a patetických výzev vězí ubohá skutečnost. 
Balkánská epizoda vnímavému chlapci otevřela oči: pochopil dějinnou tragédii slovanství. Kmen stojí proti kmeni, rod proti rodu, bratr proti bratru, církev proti církvi. V rolnické zemi, kde lidé těžce, skromně a s odevzdaností dobývají chleba, není půda pro revoluční radikalismus, byť se tvářil sebevíce lákavěji. V lidu je nedůvěra k idejím, jež nejsou prověřeny mnoholetou zkušeností. Ty inspirují leda nezralé mladíky v literárních kavárnách.
Zvláště u balkánských národů je dějinná skepse výrazem staleté zkušenosti. V průběhu času došlo k vyvraždění domácí šlechty, individuum a národ žili v naprostém odloučení. Jedinec byl vždy cizákem, pánem, vojákem, knězem či vzdělancem. V panských kruzích panuje faleš a pokrytectví. Porobený člověk, vychovaný řadou trpkých zklamání, je skeptik. Život ho naučil nedůvěřovat tomu, co se mu vnucuje, byť by to vypadalo sebelákavěji. 
Lid si proto vytvořil zvláštní, nedůvěřivý vztah k moci. Navenek panstvu neodporuje, vypadá poslušně a "hloupě". Ve svém nitru však paličatě hájí své stanovisko a snaží se útlak přežít. Chová se v něm po svém, řídě se tradicí a zkušeností. Nevěří všemu, co přichází shora, protože v tom cítí klam a podvod. Tento "němý" odpor adoruje pochopitelně věci a hodnoty přízemní, hmotné a živočišné. Neplete se do vznešených ideálů a nemá pochopení pro jakoukoliv ideologii. 
Předností lidového odporu je jeden důležitý aspekt: je konkrétní a aktuální. Drsná přítomnost je mu bližší než nadnesený patos a fráze o šťastné budoucnosti. Měřítkem všech věcí je pak přítomnost - hrdinskou minulost zasazuje lid do baladické mytologie. 
Zdá se, že na základě svých tuláckých znalostí vycítil Hašek charakter a význam tohoto dějinného flegmatu. Přispěl k tomu i krach anarchistické revolty, jež ho v dalších letech pronásledoval, nedůvěra a skepse k velkohubé vlastnecké a revoluční frázi, kterou popzdější dějinná krize ještě podtrhla a zesílila. 
Balkánské dobrodružství se stalo školou kritického myšlení ve vztahu k masové vzpouře. Jeho výrazem je opět hluboká skepse a deziluze. Odhalila se propast mezi sférou revolučních snů a představ, a mezi tvrdou realitou. Rétorika výzev a frází, odtržená od skutečného stavu věcí, je lživě směšná, naivní, ubohá. Fráze je sestrou přetvářky, mravní, společenské i lidské, napsal později Karel Čapek. Její zobecňující role je klamná, nepravá, zavádějící. Nezřídka působí jako lež už tím, že se za skutečnost vydává. 
V rozporné zemi, hemžící se podvodníky a politickými dobrodruhy, se rozpor mezi radikálními hesly a praktickými možnostmi a předpoklady odhaluje zvlášť zřetelně. Zmatek v hlavách horkokrevných "revolucionářů" je zárodkem příští deziluze a skepse, jež rozežírá mentalitu davu a podlamuje energii národů. Horlivá propagace revolučních idejí je embrionálním stádiem nadcházející skepse. Prostředkem této dějinné demystifikace mohla být, z hlediska Haškova bohémského mýtu, jedně humorně - satirická mystifikace. 
Mystifikátor vychází z konkrétní, faktické podoby jevů, jež jsou základem parodie a sebeironické nadsázky. Proto vyhledává s oblibou obskurní bytosti a figurky, jež jsou k zesměšnění jakoby "nastraženy" a platí jako živé anomálie a autokarikatury. Právě tyto jevy a figury slouží výborně k svému účelu: jsouce nechtěně "komické" a odhalují "události" zevnitř, jakoby ze sebe. 
Falešný patos Klimešův a Klofáčovu rétoriku odhaluje kritika, skrytá v metodě mystifikace. Ta je totiž nejúčinějším druhem odhalení. Karikuje totiž jevy a dobu jejich vlastními prostředky. Postava makedonského "hrdiny" v Haškově podání stala karikatutou "revolučního" patosu a slovanské megalomanie.